درباره رویت هلال ماه و اتمام ماه رمضان

در مورد رویت هلال ماه نو و شروع و اتمام ماه‌های قمری مقداری جستجو کرده‌م و چند نکته زیر به نظرم مفید آمدند:

۱- طبق گفته سایت ناسا طول یک ماه ممکن است بین ۲۹.۲۶ تا ۲۹.۸ روز تغییر کند. دلیل چنین تغیییراتی تاثیر جاذبه خورشید بر مدار ماه ذکر شده است. با توجه به این طول زمان ماه‌های قمری ۲۹ یا ۳۰ روزه هستند (در تقویم قمری ماه‌های ۲۸ یا ۳۱ روزه نداریم).

۲- ملاکی که به طور سنتی برای شروع هر ماه قمری استفاده می‌شود بر اساس «مشاهده هلال ماه نو» در شامگاه روز ۲۹ یا ۳۰ ماه قبل است. اینکه ملاک ماه نو بر اساس مشاهده‌پذیر بودن هلال ماه است پیش‌بینی شروع ماه را مشکل می‌کند و به همین دلیل شروع هر ماه به منطقه‌ای که در آن مشاهده صورت می‌گیرد بستگی پیدا می‌کند.

۳- در بین اکثریت مراجع ملاک «مشاهده هلال ماه» استفاده از چشم غیر مسلح است. در دهه‌های اخیر بعضی از مراجع استفاده از وسایل نجومی را نیز ملاک «مشاهده» دانسته‌اند.

۴- درباره اینکه اگر هلال ماه در شهری رویت شود معیاری برای پذیرفتن رویت در شهرهای دیگر است یا نه، نظرهای متفاوتی وجود دارد. بعضی از مراجع مشاهده هلال را در مناطق مختلف مستقل از یکدیگر می‌داند. بعضی دیگر معتقدند که اگر در شهری هلال ماه رویت شود در همه شهر‌های هم‌افق با آن یا شهرهایی که در غرب آن قرار می‌گیرند اول ماه است. گروه دیگری فراتر می‌روند و معتقدند اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که بخشی از شب آنها با شب این شهر مشترک است اول ماه است.

۵- من قبل از اینکه نقشه مشاهده‌پذیر بودن ماه را ببینم (در ادامه پست اضافه کرده‌ام) فکر می‌کردم که حداقل نظر دوم باید معقول باشد. ولی به نظر می‌آید اگر ملاک ماه نو را مشاهده پذیر بودن قبول کنیم، قضیه پیچیده‌تر خواهد بود. قبل از اینکه نقشه مشاهده‌پذیر بودن ماه را ببینیم، این نکته را بگویم که اگر ملاک شروع ماه را یک رخداد نجومی خاص قرارداد کنیم در این صورت کار خیلی ساده خواهد بود. مثلا اگر ملاک ماه نو، تولد ماه (قرار گرفتن ماه در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به خورشید) باشد، ناسا زمان دقیق ماه نو را (بر اساس Universal Time) برای ۶۰۰۰ هزار سال در جداولی در اینجا قرار داده است. این محاسبات برای سال ۲۰۱۴ مطابق جدول زیر است. برای مثال تولد ماه شوال، (امروز) ساعت ۳:۱۲ بامداد یکشنبه ۵ مرداد به وقت تهران بوده است. البته بین تولد ماه تا مشاهده آن مدت زمانی طول می‌کشد که به طول و عرض جغرافیایی هر منطقه و شرایط جوی بستگی دارد.

۶- اتفاقا به سایت Islamic Crescents’ Observation Project برخوردم که نرم‌افزاری تولید کرده‌اند که نقشه احتمال مشاهده‌پذیر بودن ماه را در نقاط مختلف زمین نشان می‌دهد (با استفاده از چشم مسلح و غیر مسلح) . برای امروز (۵ مرداد) این نقشه به صورت زیر است (البته معیارهای مختلفی برای محاسبه وجود دارد که هرکدام نتایج متفاوتی می‌دهند ولی بر اساس پیش‌بینی این نرم‌افزار به نظر می‌آید که فردا دوشنبه نباید عید باشد). همانطور که از نقشه زیر برمی‌آید مشاهده پذیر بودن ماه به هم‌افق بودن شهرها یا شب مشترک داشتن‌شان بستگی ندارد و از الگوی پیچیده‌تری پیروی می‌کند.

Click on the image to view it larger