Loud Thinking

چند وقت بود که می‌خواستم مصاحبه ظریف با «دید در شب» را ببینم ولی قبل از تعطیلات عید فرصتش پیش نیامده بود. در کل انتظارم از این گفتگو بیشتر بود و فکر می‌کردم شاید جزییات بیشتری از روند «برجام» مطرح شود. در طول مصاحبه متوجه شدم که اصلا شاید مصلحت دیپلماتیک اجازه ندهد تا سال‌ها بخش‌هایی از این جزییات مطرح شود. با این حال نکات کوچکی از حواشی و اخلاق و رفتار آدم‌ها و دیپلمات‌های درگیر در این فرایند مطرح شد که ارزش دو ساعت دنبال کردن این گفتگو را داشت.

در حین دیدن گفتگو، از اعتماد به نفسی که ظریف داشت خیلی لذت بردم. به نظر می‌آمد که می‌داند در حد خوبی کارش را بلد است و همین به او آرامش و یک جور بزرگ‌منشی در رفتارش را می‌داد. در طول مصاحبه هم واقعا جانب ادب را، حتی در مورد مخالفین پروپا قرصش، رعایت می‌کرد. ولی در عین حال اگر لازم بود نقدی انجام دهد یا نکته‌ای را بگوید اصلا با کسی شوخی نداشت. به عنوان مثال می‌توان به پاسخش به موضوع تیتر روزنامه کیهان که باعث کمردرد او شده بود اشاره کرد، که با قاطعیت آن تیتر را دروغ خواند (تیتر این بود که از قول ظریف نقل شده بود: «مکالمه روحانی با اوباما و دیدار طولانی من با جان‌کری نابجا بود») و تعجبش را از بروز چنین بی‌اخلاقی‌هایی پنهان نکرد (در جای دیگری اشاره می‌کند که برخی طوری رفتار می‌کنند که گویا قیامتی وجود ندارد). یا در مورد عکسی قدیمی که مربوط به شورای امنیت و سخنرانی متکی (وزیر خارجه وقت) بعد از تصویب قطع‌نامه علیه ایران بود و در پاسخ به سوال رشیدپور که چرا در این عکس ناراحت هستید، علت ناراحتی خودش را عدم لزوم شرکت وزیر خارجه در چنین جلسه‌ای اعلام می‌کند. در ادامه هم توضیح می‌دهد که حتی خود رییس جمهور (احمدی‌نژاد) شخصا می‌خواست در چنین جلسه‌ای شرکت کند؛ که خیلی مودبانه رفتار غیرحرفه‌ای احمدی‌نژاد را گوشزد می‌کند.

در جایی رشیدپور از او می‌پرسد که در آینده (مثلا سال ۱۴۰۰) کاندیدای ریاست جمهوری می‌شود و او قاطعانه این احتمال را رد می‌کند. دلیلش جالب است که می‌گوید من فقط همین کاری را که دارم انجام می‌دهم بلد هستم و کار دیگری بلد نیستم. به نظرم این نشان از آدمی دارد که در زمینه خاصی تخصص دارد و می‌داند که کارش را بلد است و حد خودش را هم خیلی خوب می‌داند (که وارد حوزه‌های دیگر نشود). و چقدر ایران به چنین نگاه‌هایی و چنین افرادی که از زاویه تخصصی به مسایل می‌پردازند و متواضعانه در زمینه‌هایی که تخصص ندارند «سکوت» می‌کنند و (برای رضای خدا) قبول بار مسئولیت نمی‌کنند، نیاز دارد!

۱- یکی از ویژگی‌های ممتاز ما انسان‌ها قدرت تخیل کردن است. ما این قدرت را داریم که ذهن‌مان را به هر کجا که می‌خواهیم پرواز دهیم و در مورد هرچه که دوست داریم به رویاباقی بپردازیم. ولی همین ویژگی برتر گاهی کار دست‌مان می‌دهد. اگر حواس‌مان نباشد ممکن است دنیای تخیل را با دنیای واقعیت اشتباه بگیریم و بر اساس توهمات‌مان دست به اعمالی بزنیم که نابخردانه باشند. «مثلا با توجه به شرایط موجود رای ندهیم!»

۲- وقتی پای انتخاب کردن به میان می‌آید، در دنیای خیالی ذهن‌مان، ما در اکثر اوقات در حال انتخاب بین چندین گزینه خوب هستیم تا از میان آن‌ها بهترین حالت ممکن را انتخاب کنیم. ولی بسیاری مواقع در دنیای واقعی مجبور به انتخاب از میان چندین حالت بد هستیم تا از وقوع شرایط بدتر جلوگیری کنیم. ممکن است در توهمات زیبای ذهن‌مان، خود را منزه‌تر از آن بپنداریم که اصلا بخواهیم به گزینه‌های غیر خوب فکر کنیم؛ چه برسد به اینکه بخواهیم انتخابی انجام دهیم که در شرایط نرمال آن را بد تلقی می‌کنیم. ولی «واقعیت» قوانین خودش را دارد: گزینه بد درد دارد و گزینه بدتر درد بیشتر. اگر درست تصمیم نگیریم «صدمه بیشتری» به خودمان، اطرافیان‌مان و جامعه‌مان می‌زنیم.

۳- معمولا هر یک از ما برای خودش یک وضع مطلوب در ذهن دارد که در مقابل وضع موجودِ دنیای واقعی قرار می‌گیرد. این قابلیتِ خیلی مهمی است که بتوان بین این دو وضعیت تفاوت قائل شد و همچنین آنقدر واقع‌نگر و صبور بود که شرایط گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب را درک کرد. برای یک فرد (مثلا از نظر تغییرات شخصیتی)، چنین گذاری ممکن است سال‌ها طول بکشد و برای یک جامعه نسل‌ها! همچنین در این راه ممکن است لحظات زیادی پیش بیاید که مطلوب ما قابل انتخاب یا قابل پیاده‌سازی نباشد. ولی این اتفاق به این معنی نیست که ما نمی‌توانیم/نباید انتخاب کنیم؛ یا نمی‌توانیم/نباید زندگی کنیم.

پی‌نوشت: امیدوارم این حرف‌ها جناحی برداشت نشود. در اصل هدفم این است که خواننده‌ی اینجا، با هر گرایش سیاسی‌ای که دارد، تشویق به رای دادن شود! فکر می‌کنم کل این فرایند و تقویت نهاد انتخابات به معنای واقعی‌اش، به رشد جامعه ما کمک می‌کند.

وقتی گریبان عدم
با دست خلقت می‌درید

وقتی ابد چشم تو را
پیش از ازل می‌آفرید

وقتی زمین ناز تو را
در آسمانها می‌کشید

وقتی عطش طعم تو را
با اشکهایم می‌چشید

من عاشق چشمت شدم
نه عقل بود ونه دلی

چیزی نمی‌دانم از این
دیوانگی و عاقلی

یک آن شد این عاشق شدن
دنیا همان یک لحظه بود

آن دم که چشمانش مرا
از عمق چشمانم ربود

وقتی که من عاشق شدم
شیطان به نامم سجده کرد

آدم زمینی تر شد و
عالم به آدم سجده کرد

من بودم و چشمان تو
نه آتشی و نه گلی

چیزی نمی‌دانم از این
دیوانگی و عاقلی

[افشین یداللهی]

زندگی در دنیایی که آدم‌هایش خاکستری هستند خیلی سخت‌تر از زندگی در دنیایی است که همه یا سفید سفید هستند یا سیاه سیاه.

دنیای یک‌دست، احساساتش هم یک‌دست است. تکلیف آدم با خودش و با بقیه روشن است. یا دوستی و محبت و عشق وجود دارد یا نفرت و دوری. ولی دنیای آدم‌های خاکستری گیج کننده است. همزمان ممکن است عاشق بخش‌هایی از وجود کسی باشی و متنفر از بخش‌های دیگر. عواطف آدم دیگر صاف و یکدست نیست. احساسات ترکیب «پیچیده‌ای» می‌شود از کشش‌های مختلف که آدم را چندپاره می‌کند. این نوسان بین حس‌های مختلف و عدم پایداری آن‌ها آدم را فرسوده می‌کند و از توان می‌اندازد.

(شاید کسی بگوید این کشش‌ها باعث رشد آدم‌ها می‌شود. احتمالا این حرفْ حرفِ درستی است، ولی چیزی از سختی و سرگشتگی وضع موجود نمی‌کاهد).